Tekst: Eric Schoones | Foto’s: Peter de Koning

We zien elkaar in het najaar. Het nieuws van de verkiezing van de extreemrechtse populist Jair Bolsonaro tot nieuwe president van Brazilië is nog vers en belooft weinig goeds voor inheemse volkeren en natuurbehoud in dat land. Willem Ferwerda relativeert: ‘Dat is natuurlijk slecht nieuws, maar het systeem van een economie die rekening houdt met de ecologie is niet meer te stoppen. Steeds meer mensen zijn daarvan overtuigd, alle krachten die dat tegenhouden zijn tijdelijk en zeker de jongere generatie ziet, met alle technologie, dat we op een bolletje leven in een heel vijandige omgeving. We hebben niets anders dan de Aarde, buiten de dampkring houdt het op.’ Hij lacht: ‘Ik hoeft niet naar Mars, het zou wel een interessant avontuur zijn, maar dan wil ik ook weer terug!’

Het glas is voor hem als optimist altijd half vol. ‘Ik zou het anders niet volhouden want ik zie veel ellende in de wereld.’

Maar duurt het dan niet lang?  Weer antwoord hij met een knipoog: ‘Het is maar in welke tijdsschaal je denkt.’ Maar dan ernstig: ‘Natuurlijk ben ik weleens gefrustreerd. Ik heb ook collega’s verloren, vermoord omdat ze opkwamen voor natuur en biodiversiteit in landen waar belangen en landrechten vaak zeer hard worden uitgevochten.’

Verbinding

Met Commonland startte hij een paar jaar geleden een belangwekkend initiatief. ‘Ik wilde een praktische bijdrage leveren aan een ander systeem, een natuurherstellende economie. Want alleen met geefgeld red je het niet en ik wist ook dat er veel onbegrip is rond het thema natuur. Ondanks de toenemende aandacht voor biodiversiteit is het nog steeds een moeilijk begrip voor veel mensen vooral uit het bedrijfsleven of de financiële wereld, omdat het niet lineair is:  1+1 in de ecologie weleens een 5 of min 2 zijn. Er gelden andere principes, er is altijd een dynamiek van relaties tussen soorten met hun omgeving. Ik zocht dus naar een model en taal om mensen te verbinden en om tot actie te komen om nieuwe businessmodellen te ontwikkelen. Ik ben een jaar gaan reizen om te praten met boeren en investeerders – de natuurbeschermers kende ik al – om te horen hoe je naar een landschapsschaal gaat in een natuurherstellende economie. Landschapsherstel met business cases vraagt om schaal, dus niet een gebied van 5 hectare maar van een half miljoen hectare, ter grootte van Noord-Brabant.’

In dat jaar publiceerde hij een holistisch model, voor alle partijen begrijpelijk en praktisch uitvoerbaar. Hij sprokkelde geld bij elkaar en verzamelde een multidisciplinair team om zich heen. In Amsterdam werken nu 25 mensen, wereldwijd zijn er zo’n 70 die indirect werken voor Commonland.

Draagvlak

‘Wereldwijd werken duizenden mensen al heel lang aan het herstel van natuur en ecosystemen, maar nu pas begint het momentum te krijgen, terwijl we al best lang weten dat het technisch mogelijk is.  Je hebt kennis nodig, ruimte en tijd.’ Een mooi voorbeeld, maar niet uit zijn koker, is het Loess-plateau in Centraal-China. Daar is door massale boomaanplant en bodemherstel vanaf 1994 een gebied ter grootte van België zodanig hersteld dat de (landbouw)inkomsten zijn verdriedubbeld met kwaliteitsproducten zoals appels, de levensomstandigheden van 2,5 miljoen mensen significant zijn verbeterd en de werkgelegenheid is met bijna 20 procent toegenomen.

‘Ja, het Loess-plateau is een heel mooi project, ik heb er veel van geleerd. Maar China is betrekkelijk eenvoudig, daar heb je in feite maar één landeigenaar, namelijk de overheid. In andere landen moet je eerst draagvlak creëren met een gemeenschappelijke visie, niet makkelijk want je hebt te maken met vaak duizenden landeigenaren. Elk gebied dat wij herstellen leveren 4 returns op: inspiratie, banen, natuur en financieel rendement. In zo’n gebied maken we een landschapsplan dat uitgaat van drie verschillende zones: (beschermd) natuurgebied, een economische zone (nu vaak monocultures, infrastructuur, stedelijk gebied en industrieterreinen) en een ‘combined zone’. Deze zone ontbreekt nu meestal, maar is de plaats waar samengewerkt wordt met ecologische processen, vaak gaat het dan om regeneratieve landbouw en bosbouw. De veerkracht van zulke gebieden neemt toe, waardoor ook in slechte seizoenen vaak opbrengst is. Je moet mensen inspireren, visie geven en de technische mogelijkheden laten zien. Daarbij is tijd een belangrijke factor. Wij werken met plannen van minimaal een generatie: 20 jaar. Banen creëren lukt alleen als je goed weet hoe je de biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid en bijvoorbeeld het gesloten kronendak gaat terugbrengen, ook met financieel voordeel.

Waarde

Zijn optimisme is verankerd in realisme, de weer voorkomt uit kennis van de ecologische processen. ‘Ik zie bij een komende generatie een groeiend inzicht in de waarde van echte zaken. Vergelijk eens een mobieltje, dat na twee jaar al aan vervanging toe is, met een oude beuk van twee eeuwen oud. Steeds meer ziet men de waarde van de oude boom in. Daarnaast kom ik in landen waar mensen een telefoon nog niet kunnen betalen, natuurlijk is dat dan prioriteit. Ik hou van technologie maar niet zonder doel en soms kun je de consequenties niet overzien. Technologie is een hulpmiddel niet een doel op zich, maar in de praktijk is dat niet altijd zo. Ik ben hoopvol vanuit de technologie maar ook bezorgd hoe het gebruikt kan worden. Als het losgekoppeld wordt van de ecologie door mensen die de verbinding met de natuur kwijt zijn, kan het een onbeheersbare kracht worden.’

Bewustzijn

Natuurbescherming en -herstel is de grootste uitdaging van deze eeuw? ‘Ja misschien wel groter dan het klimaat, we moeten weg van de fossiele brandstoffen, maar ‘het klimaat’ is niet de heilige graal. Zeer grote effecten kun je behalen door koolstof vast te leggen middels natuurbescherming en natuurherstel.’

Hoe moet dat met een economie die altijd maar wil groeien? ‘Groei kun je ook anders definiëren. Groei zit in alles en alles wil groeien, maar er zijn nu jongeren die zeggen: “ik hoef geen auto maar ik wil wel een betekenisvolle baan”, dat is ook groeien. We zijn als mens ook dankzij deze ontwikkelingen, de technologie, het internet, mobiliteit, de gezondsheidszorg en de biowetenschappen in een nieuwe fase gekomen, met een sterker bewustzijn over waar we staan op deze planeet. Dat moet ook omdat we anders de ecologische basis zodanig kapot maken dat we er last van gaan krijgen. Je ziet nu al die mensen zich druk maken over het opruimen van de plastic soep. Toen ik eind jaren zeventig een stenen mok mee naar school nam omdat ik geen plastic bekertje wilde gebruiken toen werd ik uitgelachen, nu wordt dit denken het nieuwe normaal. Dat het nu pas doordringt, is het niet te laat? Nee, het laat zien dat dit soort processen tijd kosten voordat het de exponentiële curve in gaat. Dat gaat nu gebeuren en dat is fascinerend en de volgende stap in de evolutie van de mens. Het kan niet anders.