Vlak voor Zutphen begeeft mijn auto het. Ik ben twee uur later dan afgesproken. Mijn hoofd is vol met zorgen over het met moeite kunnen betalen van de autoreparatie. Als ik over de drempel stap van de winkel aan de Lange Hofstraat, voelt het direct als een warm bad. Vijf minuten later sta in vrolijke bedrijfskleding op de inpakafdeling naast Boukje. Ze vertelt me hoe ze zes jaar geleden op blote voeten met de trein van Hongarije naar Nederland is gereisd. Zonder paspoort of treinkaartje. Met mijn handen zoutjes afwegend, voel ik me letterlijk zakken, van m’n hoofd naar m’n hart. Als ik een paar weken later tijdens de ochtendopening aan de medewerkers vraag hoe het voor hoe het voor hen voelt om te werken bij Driekant, dan hoor ik: “één familie”, “uniek”, “écht”, “diversiteit en uitdaging”, “samen”, “tweede huis”. Het verbaast me niet. Driekant is een proeftuin die laat ervaren hoe menselijk economie kan zijn. Wat we in de grote wereld vaak zijn verloren, blijkt gelukkig op kleine schaal nog steeds te bestaan.

Werk als zichtbaar gemaakte liefde

Al lange tijd ben ik gefascineerd door bedrijven en organisaties waar het welzijn van mens en natuur centraal staat. Waar winst maken een middel is om iets moois te realiseren. Waar medemenselijkheid een spiegel is van het werken in de praktijk. Waar je de puurheid dwars door alles heen proeft. Driekant is zo’n bedrijf. Net als onze planeet één enorme, levende, ademende cel is, waarbij alles en iedereen onlosmakelijk met elkaar is verbonden, zo biedt Driekant ruimte, ja, heel veel ruimte, aan mensen om vooral zichzelf te kunnen en mogen zijn. Ondertussen draait de onderneming op volle toeren door. Ze ontleent haar bestaansrecht uit de ambachtelijke productie van 100% biologisch brood, koekjes, zoutjes, crackers, taarten en vele andere lekkernijen. Er wordt hard gewerkt en winst gemaakt, maar zonder de bezieling uit het oog te verliezen.

Koningin van de yoga

Net gearriveerd op de inpakafdeling, voel ik mijn stress snel wegvloeien. Het is volgens mij een combinatie van werken met je handen en het in goed gezelschap vertoeven. Terwijl ik de zoutjes netjes probeer af te wegen op 120 gram, luister ik verder naar een stukje uit het adembenemende levensverhaal van Boukje. Ik zie het voor me hoe ze op blote voeten is gevlucht voor decennialang huiselijk geweld. Na 30 jaar had ze de moed, de kracht en het doorzettingsvermogen om een schijnbaar oneindig vicieuze cirkel van angst en geweld te doorbreken. Ze vertelt haar verhaal beeldend en ik zie haar letterlijk uit haar huis wegrennen naar het kleine treinstationnetje op het platteland van Hongarije.

In Duitsland wordt ze staande gehouden. Een telefoontje met familie in Nederland geeft de politie het voordeel van de twijfel. Inmiddels woont ze weer in Nederland. Ze is terecht zo trots dat ze is opgestaan voor haarzelf. Ze doet me denken aan de woorden van de filosoof Kierkegaard: ‘Degene die risico’s neemt, verliest voor even de grond onder haar voeten, maar degene die géén risico loopt, riskeert haar leven te verliezen.’

Ik maak in gedachten een diepe buiging voor Boukje. Driekant is een plek waar iedereen welkom is. Ook als de wereld je heeft opgegeven, dan heeft Driekant vaak toch nog een plekje voor je. Boukje voelt zich inmiddels als een vis in het water bij Driekant. Terwijl ik in een kapotte auto zat, geeft ze die ochtend haar eerste yogales tijdens een les kunst en beweging aan collega’s onder leiding van Rosa Wijnstok, die als ontwikkelingscoach met hart en ziel de mensen op de werkvloer begeleidt in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Boukje voelt zich thuiskomen op het werk. In de kantine valt mijn oog op een collage waarin Boukje haar passie voor yoga heeft verbeeld met mooie foto’s en teksten. Met grote letters draagt het stuk de titel: ‘Koningin van de yoga’. Driekant nodigt het ‘mens-zijn’ uit in al het doen en laten op het werk.

Vanuit stilstand maak je gang

Elke dag, rondom half negen, zijn alle medewerkers welkom voor de dagopening in de kantine. Voor iedereen die ervoor open staat, is het een kort moment van rust. Bij Driekant weet men dat je vanuit stilstand het beste gang kunt maken. Met tientallen mensen op de werkvloer is het een uniek moment waarop eenvoudig even belangrijke zaken kunnen worden gecommuniceerd. We staan in een cirkel van zo’n tien mensen bij elkaar. Madeleine, al zo’n vijftien jaar werkzaam voor Driekant, vraagt met enthousiasme of ze met de klankschaal en de houten strijker de ochtendceremonie mag leiden. Ze wacht even tot er nog wat meer mensen zijn binnengedruppeld en dan laat ze de klankschaal klinken.

Er volgt een kort meditatief moment, waarna ze vraagt of er iemand is die iets wil delen. Er worden wat huishoudelijke boodschappen gedeeld en ik vertel een dagje mee te draaien om dit artikel te kunnen gaan schrijven. Ter afronding deelt iedereen in enkele woorden wat ze als de kern van het werken bij Driekant ervaren. Het voelt voor de meesten als ‘één familie’. Je wordt gezien en gehoord in wie je bent en wat je doet. Lief en leed wordt met elkaar gedeeld. Zowel de plussen als minnen mogen er zijn. “Liefde!” roept Madeleine op het einde, nadat ze iedereen een prettige werkdag heeft toegewenst.

Durven en risico’s nemen

De dagopening is nog niet afgelopen, of Madeleine loopt naar Karel om hem te vertellen dat ze zin heeft om bij hem de les kunst en vorming te gaan volgen. We trekken onze schoenen uit en lopen naar boven.

In de ochtend had ik het gat in m’n sokken wel gezien, maar dacht dat niemand erachter zou komen. Ach, bij Driekant kun je gewoon jezelf zijn en Madeleine moet er hard om lachen. In de ontwikkeling van mensen past Driekant de ‘geen methode’-methode toe. Ieder mens is verschillend en Driekant schept daarom de universele randvoorwaarden die voor elk mens nodig zijn om te kunnen groeien en bloeien. Voor iedereen die wel een duwtje in de rug kan gebruiken, organiseert Driekant leerwerktrajecten waarbij het werken (de productie) hand in hand gaan met zowel kunst als vorming.

Deze ochtend staat het thema ‘durven en risico’s nemen’ centraal. Kunstenaar Karel Overbeek, die in 2008 samen met pedagoge An de Cock in Zutphen het initiatief ‘Het Dagelijks Bestaan’ heeft opgericht, met leer- en ontwikkeltrajecten op het snijvlak van jeugdhulpverlening, sociale activering, zingeving, onderwijs en werken, nodigt ons allereerst uit om een Indianendans rond de tafel te maken. Het helpt ons om wat op te warmen in de nogal koude ruimte op zolder.

Madeleine schatert onbevangen van het lachen en ik geniet intens van jezelf kunnen zijn op de werkvloer. Collega Hans geeft aan niet zoveel te hebben met het concept van een Indianendans en blijft lekker zitten. Hans blijft lekker bij zichzelf, ondanks de ‘gekte’ van zijn collega’s. Ik ben onder de indruk van zijn schilderwerk.

Karel noemt hem een echte alchemist, die elke kleur op geheel eigen wijze samenstelt. De kleuren van Hans doen me denken aan een bezoek als kind aan het Zwitserse Goetheanum, een monumentaal cultureel centrum dat is ontworpen door Rudolf Steiner en vernoemd naar Goethe. Ik laat Hans weten onder de indruk te zijn van de kleuren en het schilderij zo thuis te willen ophangen.

Zet je ogen achter je handen

Iedereen wordt dan gevraagd zijn hand te tekenen op papier. Madeleine en Karel tekenen hun handen op hetzelfde papier en trekken om beurten een iets grotere lijn om hun eigen hand heen. De handen bewegen zich op die manier steeds meer naar elkaar toe. Op het hoogtepunt ontmoeten de handen elkaar.

Net als in het echte leven gaat het erom hoe je als mensen elkaar ontmoet. Waar leg je je grenzen? Hoe en wanneer vraag je toestemming om in de ruimte van de ander te komen? Wat betekent durven en risico’s nemen voor jou persoonlijk?

Alhoewel ik in Zutphen op het Baudartius College een onvergetelijk fijne tijd heb mogen beleven, is het tekenen me daar wel afgeleerd. Ooit werd ik de les uitgestuurd bij tekenen, nadat ik zogenaamd een paar uur had gespijbeld. In werkelijkheid had ik mijn uiterste best gedaan om het pand van ijssalon La Venezia te tekenen, maar dat werd een grote mislukking. ‘Tekenen zal jij nooit kunnen’, en dat stemmetje van de leraar is me altijd bijgebleven. Vanmorgen word ik gevraagd om te tekenen. Karel adviseert me om mijn ogen achter mijn handen te zetten. “Anders gaat je hoofd ertussen zitten.” Samen met Hans en Madeleine verleg ik mijn eigen grenzen op het gebied van durven en risico’s nemen. Driekant is een plek waar je leert heel te zijn. Ook als je zomaar even een dagje meedraait.

Oorlog en vrede

Na afloop van de kunstsessie is het koffiepauze. Het is een sociaal gebeuren. Mijn oog valt op Sameer, een man die volop lacht met zijn ogen. Hij is bij Driekant twee dagen per week chauffeur en twee dagen klusjesman. Ik vraag hem of hij uit Zutphen komt. “Ik kom uit Syrië” en we lachen. Even later raak ik met hem aan de praat. Hij staat te schilderen in de ruimte waar alle bedrijfskleding wordt georganiseerd. Ik vraag hem of hij gelukkig is in Nederland. En of hij hier alleen woont of met zijn gezin. “Dat is een heel verhaal. Vier jaar geleden ben ik gevlucht voor de oorlog. Ik woon hier met mijn vrouw en twee kinderen.”

Even later blijkt dat Sameer zijn achtjarige dochter is verloren tijdens een bombardement op de school van zijn kinderen. Hij laat me foto’s zien van zijn kleine prinses, vlak voor het bombardement, en een foto wanneer ze na haar dood in een kistje ligt. Ze is beeldschoon. Ik kan niet anders dan m’n tranen laten vloeien en we omhelzen elkaar. Nooit heb ik begrepen waarom we als Nederland ons maar blijven bemoeien met wapens en bommen rondom oorlog en vrede in andere landen. Sameer staat voor me en herinnert me eraan dat de belangrijkste mens altijd diegene is die voor je staat. Sameer is blij om bij Driekant te kunnen en mogen werken. “Het is heel sociaal, een fijne groep mensen bij elkaar.”

Puur, eerlijk en oprecht

Na de lunch werk ik nog twee uurtjes stevig door met Onno in de bakkerij. Het is warm en ik kan met m’n 2.04 meter niet rechtop staan onder het lage plafond. Toch werk ik door zonder te klagen. Sterker nog: ik geniet ervan. Ik voel me een bofkont om een dag te kunnen meedraaien tussen zoveel bijzondere mensen. Vele hartige crackers op bakplaten moeten van elkaar worden losgesneden.

Onno werkte jarenlang op een zorgboerderij en heeft het inmiddels naar zijn zin bij Driekant. Hij heeft er een hekel aan om op de foto te gaan, maar voor vandaag is hij bereid om een uitzondering te maken. Ik zie ondertussen de bakkers kunsten uitoefenen met het deeg. Zelfs als het deeg door de bakkerij vliegt, is alles onder controle en voelt het alsof ik deel uitmaak van een vrolijke Italiaanse speelfilm.

Ik voel aan het einde van de dag een diepe dankbaarheid om zoveel menselijkheid en oprechte aandacht voor elkaar te proeven, terwijl er ondertussen toch flink is doorgewerkt. Het schijnt dat veel mensen in Nederland niet meer het verschil proeven tussen supermarktbrood en ambachtelijk brood. Na vandaag kan ik me dat eigenlijk niet meer voorstellen. Bij Driekant is alles puur. Zowel de natuurlijke ingrediënten als de mensen. De geur komt niet uit de airco, uit buizen of uit een apparaatje. De mensen zijn authentiek. Niet eerder heb ik me gerealiseerd hoeveel erbij komt kijken om 120 gram zoutjes in een doosjes te krijgen. Met een broodje van Driekant proef je nog het oorspronkelijke zonlicht en de wind die over de velden heeft gewaaid. Je proeft de liefde waarmee de boer heeft gezaaid en geoogst. Je proeft de echtheid waarmee de mensen het meel, het water en het zout bewerken tot het beste biologische brood van Nederland.

Zo gespannen als ik binnenkwam na al het zoveelste gedoe met m’n auto, zo ontspannen loop ik om vijf uur terug naar het station. Geraakt door een bakker waar mensen worden geïnspireerd, gestimuleerd en geholpen om in de volheid van het mens-zijn in de wereld te kunnen staan. #chapeau

Meer informatie: www.driekant.nl