Vechten, vluchten, bevriezen

Na ongeveer 15 minuten vloog de vogel rustig weg, alsof er niets was gebeurd. Ogenschijnlijk hersteld. Alsof het zijn bewustzijn had gereset en daarna opnieuw had aangezet. Het gevaar geweken en vergeten. Als een dier onveiligheid kent, bewijzen ‘vechten, vluchten of bevriezen’ dus hun nut. Als de dreiging groot genoeg is, gaat de vecht- of vluchtmodus aan. Helpt dat niet, dan is bevriezen de optie.

De mens is ook een dier

Ook de mens kent dit mechanisme. Wij, Homo sapiens, zijn ondanks onze hersenen en de techniek, die ons leven makkelijker heeft gemaakt, in de biologische zin gewoon dieren. En ons stresssysteem is nog steeds afgestemd op ‘beren’.

Maar ons leven is tegenwoordig vaak: werk, agenda, beeldscherm, sociale media, veel prikkels. De afgelopen eeuwen kregen we steeds minder last van fysieke gevaren maar meer continue psychologische ‘gevaren’. Wij vechten niet meer tegen beren, maar tegen onszelf.

Maar het is geen bewuste keuze of we een verdedigingsmechanisme in- of uitschakelen. Als de dreiging groot genoeg is, gaat de vecht-, vlucht- of bevriesmodus aan. Het afweersysteem kan ons in de weg zitten of kapot gaan als we er continue in en uit schieten door continue prikkels. Zaken die het roodborstje niet kent. En zo kan er burn-out of depressie volgen.

Verbinden en verzorgen

Maar… bij zoogdieren die in een sociaal verband leven kan nog een andere reactie worden aangetroffen namelijk ‘verbinden en verzorgen’. Deze reactie komt als eerste, en kan het vechten, vluchten, verstarren helpen voorkomen.

Herten en wolven kennen dit en wij ook. Kortom, stressgerelateerde klachten, zoals burn-out en depressie als symptomen van een zieke maatschappij, te voorkomen door meer ‘verbinden en verzorgen’.

Sociaal kapitaal, iets waar Nederland vanouds patent op had in onze gezamenlijke strijd tegen het water en dat we nog steeds terugzien in allerlei vrijwillig gedragen verenigingen, zorgt voor een dergelijke verbinding. Laten we dit kapitaal koesteren en inzien dat we onze maatschappij hiermee compassievoller kunnen maken.

Veel leesplezier, fijne feestdagen en een gezond 2024!

Albert Poutsma,

voorzitter stichting Dag van de Aarde