Vrouwen gebruiken gemiddeld twaalf verschillende cosmeticaproducten per dag – met in totaal 168 unieke ingrediënten. Bij mannen ligt dit aantal op zes producten met 85 stofjes. Onze huid komt dus via make-up en huid- en haarverzorging dagelijks – meestal zonder dat we ons ervan bewust zijn – met tientallen stoffen in aanraking. Het gaat nogal eens om chemische stoffen met ingewikkelde namen zoals cyclomethicone en polyethyleneglycol. Bovendien kunnen ingrediënten zoals parfum, aluminium en parabenen allergische reacties veroorzaken.

Journaliste Robin van Wechem besefte dat niet veel mensen weten wat er in hun dagelijkse portie cosmetica zit, terwijl we er soms best veel geld aan uitgeven. Het boek “Het antirimpelcomplex: de achterkant van de cosmetica-industrie” doet verslag van haar zoektocht naar onze schoonheidscultuur, die ervoor zorgt dat we steeds meer producten gebruiken die ons de eeuwige jeugd beloven – of op zijn minst een gezonde en stralende huid. Van Wechem plaatst niet alleen kritische kanttekeningen bij het schoonheidsideaal van de cosmetica-industrie, ze vertelt ook over wat er écht in al die flessen en potjes in je badkamer zit. 

Cosmetica is pure chemie

“Wat me het meest heeft verrast in mijn onderzoek naar de cosmetica-industrie is dat huid- en haarverzorging voornamelijk bestaat uit water en aardolie, meestal aangevuld met conserveringsmiddelen en geur- en kleurstoffen”, vat Van Wechem de resultaten van haar zoektocht samen. “Cosmetica is pure chemie –

bedrijven zoals Shell, BASF en Bayer hebben afdelingen in huis die afvalstoffen uit hun core business verwerken tot cosmetica-ingrediënten. Cosmetica is in feite erg duur voor wat je ervoor krijgt en het doet vaak niets voor je huid. Sterker nog, de meeste conventionele cosmetica maakt je huid alleen maar stuk. Doordat er zoveel agressieve stoffen inzitten, blíjf je smeren om je huid beter te maken – terwijl die producten eigenlijk juist het probleem zijn en helemaal niet de oplossing.”

De schone schijn van siliconen

Van Wechem noemt siliconen – ook wel siloxanen genoemd – als voorbeeld van stoffen die overbodig en zelfs schadelijk zijn. “Siliconen zitten in talloze alledaagse producten, zoals shampoo, douchegel en bodylotion. Siliconen leggen een laagje op huid of haar, wat zorgt voor glans en een gezonde uitstraling . Maar dat is slechts schone schijn”, vertelt Van Wechem. “Siliconen doen niets voor de gezondheid van huid en haar – de toevoeging ervan aan verzorgingsproducten is een goedkope manier om ons een lekker en luxe gevoel te geven.”

Onschuldig zijn siliconen allerminst, waarschuwt Van Wechem. “Een veelgebruikte variant (D4) mag in Europa niet in cosmetica zitten, omdat de stof een gevaar kan vormen voor de vruchtbaarheid en aangeboren afwijkingen kan veroorzaken. Maar variant D5, dat nog wel is toegestaan en vaak in heel hoge concentraties wordt gebruikt, kan tijdens het productieproces wel zijn vervuild met D4. Daardoor kan de schadelijke D4 alsnog in een product terechtkomen. Bovendien zijn beide stoffen niet of nauwelijks afbreekbaar in het milieu.”

Toch een glanzende huid of haardos? Kies dan producten met natuurlijke vettige of vochtvasthoudende stoffen, adviseert Van Wechem. Denk aan kokosolie, shea butter, glycerine, cetyl alcohol op plantaardige basis, of aloë vera.

Natuurlijke keurmerken

Hoe zit het dan met natuurlijke cosmetica? Ook hier is het opletten geblazen. Van Wechem: “Het lastige is dat er geen eenduidige, wettelijke definitie is van natuurlijke cosmetica. Elke fabrikant kan zelf bepalen wat natuurlijk is en waarom. Daardoor wordt er een heleboel onzin verkocht.” Keurmerken zoals Natrue, Ecocert, BDIH en COSMOS zijn wél zinvol als je op zoek bent naar pure cosmetica. “Deze keurmerken zorgen ervoor dat in een product geen nanodeeltjes, siliconen, parabenen, synthetische geur- en kleurstoffen en ingrediënten op aardoliebasis zitten. Dat scheelt een heleboel rommel. Er zijn ook natuurlijke producten zonder keurmerk die zuiver zijn. Het is dan zaak om de ingrediëntenlijst op het etiket goed te bekijken.”

Vanuit milieu-oogpunt kunnen natuurlijke cosmeticaproducten zeker een verschil maken, zegt Van Wechem. “Natuurlijke cosmetica vervangt producten die aardolie als basis hebben door plantaardige ingrediënten. Daardoor vermindert het gebruik van niet-hernieuwbare fossiele grondstoffen.” De keerzijde is dat in veel natuurproducten wel water zit, wat betekent dat er toch nog (synthetische) conserveringsmiddelen voor nodig zijn – en die hebben vaak een agressieve werking op de huid en een negatieve impact op het milieu.

Ook het gebruik van natuurlijke stoffen zoals etherische oliën leidt nogal eens tot discussie over landgebruik. “Is het eerlijk als vele hectaren landbouwgrond worden gebruikt om rozenolie voor onze cosmetica te maken in plaats van voedsel voor de lokale bevolking? Is er überhaupt wel genoeg landbouwgrond beschikbaar als we allemaal nog uitsluitend natuurlijke cosmetica zouden gaan gebruiken? En dan is er nog palmolie, dat in cosmetica vaak wordt gebruikt als alternatief voor aardolie. Ik vind het totaal niet duurzaam als regenwoud tegen de vlakte gaat voor de shampoo en douchegel die we onder de douche rechtstreeks in het afvoerputje spoelen.”

Ook bij de verpakkingen van natuurlijke producten zijn vraagtekens te plaatsen. “Een glazen verpakking is vanuit gezondheidsoogpunt waarschijnlijk beter dan plastic, omdat er geen BPA of aanverwante stoffen in zitten (zoals BPS en BPF) – chemische stoffen die in ons lichaam kunnen terechtkomen. Maar glas is tijdens het transport kwetsbaarder en zwaarder. Daarnaast is het de vraag of natuurlijke producten die extra zijn verpakt in een doosje met een bijsluiter wel zo duurzaam zijn, als je kijkt naar het afval dat dat oplevert.”

Bederf voorkomen

Volgens Van Wechem kunnen we zelf zeker een bijdrage leveren aan duurzame cosmetica. Niet alleen door bij aankopen te letten op de herkomst en samenstelling van producten, maar ook door in onze dagelijkse routines rekening te houden met duurzaamheid. “Het is raadzaam om zo min mogelijk verschillende producten tegelijk te gebruiken en om producten echt helemaal op te maken. Een ander aandachtspunt is het voorkomen dat producten bederven. Dat kan door de verpakking na gebruik goed af te sluiten, zodat er zo min mogelijk bacteriën in komen. Producten in een tube of pompflacon zijn wat dat betreft handiger dan potten en flessen. Verder kan je – ook om bederf te voorkomen – producten zoals lippenstift, lippenbalsem, crème uit een pot, make-up en make-upkwastjes beter niet delen met anderen.”

Een andere tip van Van Wechem is om de ingrediëntenlijst van cosmetica (een beetje) te leren lezen. “De beloftes op het etiket zeggen meestal niks – alleen via de ingrediëntenlijst kun je te weten komen wat een fabrikant precies in een product heeft gestopt. Dat geldt ook voor producenten die claimen dat er geen parabenen, sulfaten of aluminium in hun collectie zitten. In plaats daarvan kunnen er ándere stoffen in zitten die je beter kunt vermijden.”