De drempel voor het vormen van een mening ligt dan ook bijzonder laag. Waar vroeger nog werd aangenomen dat je enige kennis van zaken nodig had — inhoud of context — volstaat tegenwoordig een indruk, een emotie of simpelweg een onderbuikgevoel. En onze samenleving herbergt een hoop stevige onderbuiken. Aangewakkerd door sociale media, talkshows en polariserende nieuwsberichten worden die onderbuiken dagelijks geactiveerd. Het resultaat: veel verontwaardiging, veel kabaal en steeds minder ruimte voor nuance.

Gesprek wordt een strijd

Een mening is in de kern niets meer dan een oordeel. En toch behandelen we meningen alsof ze heilige waarheden zijn. Dat is precies het gevaar want zodra een mening als waarheid wordt beschouwd door degene die haar uitspreekt, ontstaat de neiging om die mening te verdedigen met hand en tand. We laten ons dan niet meer leiden door nieuwsgierigheid of twijfel, maar door bevestiging van het eigen gelijk. En waar meningen botsen, lopen emoties op. Het gesprek wordt een strijd en luisteren verandert in wachten tot je weer mag spreken.

Sociale media hebben ons gedrild in het snel oordelen, reageren en partij kiezen. Het algoritme beloont snelheid en stelligheid, niet reflectie of verdieping. Wat telt is hoe snel je iets kunt roepen — liefst in een pakkende oneliner met een scherp randje. Begrip? Context? Dialoog? Daar is geen ruimte voor. En dus dreigt iets fundamenteels verloren te gaan: onze tolerantie.

Speelruimte om te ontwikkelen

Tolerantie vraagt namelijk iets wat haaks staat op de logica van sociale media: vertraging. Tolerantie betekent dat je even pas op de plaats maakt. Dat je je oordeel uitstelt. Dat je bereid bent om niet meteen gelijk te willen hebben, maar eerst probeert te begrijpen.

Het betekent dat je de ander niet wegzet, maar benadert met openheid. En dat vraagt moeite. Het is geen vanzelfsprekendheid, maar een oefening in empathie, geduld en zelfreflectie.

Tegelijkertijd is die oefening essentieel. Want zonder tolerantie is er geen ruimte om fouten te maken. En zonder fouten geen groei. We leren niet van ons gelijk, maar van onze vergissingen, van het luisteren naar iets dat schuurt, van het zien van een ander perspectief. In een samenleving waar elke misstap meteen wordt afgestraft met publieke verontwaardiging, verdwijnt de speelruimte die nodig is om te ontwikkelen — als individu, maar ook als collectief.

Overpeinsknop

Stel je voor dat er op sociale media, naast de like- en dislikeknoppen, ook een overpeinsknop zou bestaan. Een knop die niet inzet op onmiddellijke instemming of afwijzing, maar op reflectie. Op vertraging. Op een pauze in het gesprek. Een signaal dat je niet per se een mening hebt, maar wel bereid bent om te luisteren, te verdiepen, te heroverwegen en te zwijgen. En wat als de algoritmen hierop afgestemd zouden zijn? Dan zou er meer ruimte zijn voor beschouwing, voor het leggen van verbanden, nuanceren en onderzoeken. Dan zouden we onzekerheid waardig kunnen dragen in plaats van onze waardigheid uit te hollen in vluchtige meningen.

Wanneer zelfs de wetenschap — gestoeld op bewijs, onderzoek en toetsing — wordt afgedaan als ‘ook maar een mening’, dan zegt dat veel over hoe uitgehold het begrip mening is geraakt. Niet alles is een mening. En niet elke mening is evenveel waard. Maar goed dat is maar een mening.

Janine Schimmelpenninck

Auteur: ‘Natural Skills – een natuurlijke kijk op de psychologie’