Symbool van wijsheid en magie

Tekst: Frans van der Beek

De uil spreekt tot de verbeelding. Harry Potter laat ze rondvliegen in zijn toverland, Meneer De Uil las 1640 keer voor uit de Fabeltjeskrant en in februari werd Purmerend opgeschrikt door een terreuruil die passanten in de kuif pikte. De roofvogel heeft een mystiek imago. We zijn diep onder de indruk en zelfs een beetje bang voor deze nachtvlieger.

De familie uil kent in Nederland enkele vertakkingen. Zo is er de bosuil, kerkuil, steenuil, velduil, ransuil en de oehoe. Maar er zijn er nog enkele die weinig voorkomen, zoals de ruigpootuil. Dat dit ook een scheldwoord is voor homo’s kan het uiltje ook niet helpen.

Wat is er nou zo magisch aan deze vogel? Waarom zien we overal beeldjes in en op boekenkasten? Het is vooral het uiterlijk dat zo aanspreekt. De grote ogen staan voorin de kop, waardoor ze alleen naar voren een groot gezichtsveld hebben. In de schedel is geen ruimte voor spieren die de ogen van links naar rechts kunnen laten draaien. Om naar alle kanten te kunnen kijken heeft de uil veertien wervels in de nek. Zo kan de kop ronddraaien of ondersteboven keren, in totaal 270 graden. Een opmerkelijk gezicht. De oren met de pluimpjes (ransuil) staan ver uit elkaar. Die pluimen geven de status aan. De grote, sterke uil met een flink territorium heeft fiere pluimen, Zieke, zwakke en misselijke uilen hebben kleintjes.

Zo kan de kop ronddraaien of ondersteboven keren, in totaal 270 graden.

Uil, wat heb je grote oren…

Die oren kunnen uitzonderlijk goed horen. De ooropeningen zitten links en rechts niet op dezelfde hoogte. Geluiden komen iets eerder aan bij het ene oor en een miljoenste seconde later bij de andere, waardoor de uil precies kan bepalen waar de prooi zich bevindt. Dat zijn veelal muizen, welke knaagdiertjes graag verblijven in een schuur met graan of hooi. Die opslagplaatsen, die zich voor 80% bij boerderijen bevinden, verdwijnen van lieverlede, dus ook de populatie muizen en daarmee het menu voor de uil. Vooral kerkuilen hebben daar last van, ook omdat de nissen van kerken veelal met gaas worden afgedekt om de overlast van duiven tegen te gaan. Het leven van de uil wordt er niet gemakkelijker op en dat gaat soms ten koste van kleine babyuiltjes. (Weekhartige lezers moeten hier even afhaken).

Ze worden al het nest uitgekieperd voordat ze goed en wel kunnen vliegen.

Het jong dat het om het hardst bedelt en zijn bekje het verst openspert krijgt het meeste eten. Zo kan het gebeuren dat het kleinste en zwakste uilenjong sterft van de honger. Of wordt opgegeten als er te weinig voedsel wordt gevonden. De jongen krijgen een straffe opvoeding. Ze worden al het nest uitgekieperd voordat ze goed en wel kunnen vliegen. Dus struinen ze lukraak rond en doen hun best om snel groot te worden. Logisch dat de kleine uiltjes daarbij vaak in de fout gaan en een fatale vergissing begaan. Vandaar het scheldwoord ‘uilskuiken’ (domoor). Daar staat tegenover dat de uil ook het symbool van wijsheid en belezenheid is. De grote ogen en de nieuwsgierige naar alle kanten draaiende kop zullen daar wel debet aan zijn. De uil kan als nachtdier dingen zien die anderen niet zien. Ook dat draagt bij aan het imago en de mythe van (misplaatste) intelligentie. De vogel heeft ook iets bedaards en slims. Als nieuwslezer van de Fabeltjeskrant berichtte hij uit de het dierenbos en transformeerden de kijkbuiskinderen van destijds de titelsong tot “Hallo, meneer de uil, uw onderbroek is vuil…”

Bijgeloof

De uil zet zijn klauwen stevig in een prooi die hij doodt door krachtig te knijpen totdat hij geen hartslag meer verneemt en verscheurt de maaltijd dan met zijn bek, vreet het op en spuwt de onverteerbare resten in een braakbal weer uit.

Bijgelovige mensen zijn niet zo dol op de uil. Als zij het nachtelijke geroep horen, denken ze dat dit het signaal voor naderend onheil is. Vliegt een uil ’s nachts tegen het raam waar een ziek mens in bed ligt, dan duidt dit op een snel naderende dood. Ze worden ook vaak in verband gebracht met heksen die ze op hun schouder meedragen.

Meer dan een miljoen bezoekers volgden het uilenpaar

Uilen in de natuur worden niet veel ouder dan drie jaar. Ze worden overreden omdat in bermen veel muizen zitten, of vliegen tegen elektriciteitskabels. Als ze vergiftigde muizen eten, betekent dit ook een wisse dood voor de uil. In dierentuinen worden ze ouder, want daar heerst het recht van de sterkste niet en loert geen gevaar. Hoezeer wij nieuwsgierig zijn naar het wel en wee van de uil mag blijken uit het aantal bezoeker van de webcam die door de kerkuilenwerkgroep Nederland in een nest is geplaatst (te volgen via beleefdelente.nl). Meer dan een miljoen bezoekers volgden het uilenpaar met zelfs discussie in de media tot gevolg of daarmee al dan niet de privacy van de uilenfamilie in gevaar kwam. Ook dat is Nederland.

Hoe dan ook, de uil verblijft al ruim 58 miljoen jaar in onze contreien en heeft het voornemen om dat nog miljoenen jaren vol te houden. Tot groot genoegen van miljoenen natuurliefhebbers.

De uil

De uil zat op een dikke tak

met zeven zuurtjes in een zak.

De egel riep van bij de haag:

‘Ik lust die zuurtjes óók zo graag!’

De tor riep van een grote steen:

‘Ach lieve uil, mag ik er één?’

‘t Konijntje riep vanuit zijn hol:

‘Op zulke zuurtjes ben ik dòl!’

De hagedis riep uit de hei:

‘Toe uiltje, geef er één aan mij!’

En wat deed de uil?

Hij schudde zijn gierige uilenkop

en at zelf ALLE zuurtjes op!

Diet Huber.